KHI SÚNG IM TIẾNG, NỖI ĐAU VẪN CÒN

🍊  Bài viết nhằm hưởng ứng chiến dịch “16 Ngày hành động Chống lại bạo lực trên cơ sở giới”

🔹 Chiến dịch “16 ngày hành động Chống lại bạo lực trên cơ sở giới” diễn ra vào tháng 11 hằng năm là dịp để chúng ta nhìn nhận lại những hậu quả nghiêm trọng mà bạo lực gây ra đối với phụ nữ và trẻ em gái. Trong khuôn khổ của chiến dịch này, VOGE muốn mời độc giả cùng bàn luận về một chủ đề thường bị bỏ qua: bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em trong thời chiến. 

🔹 VOGE đã dành tâm huyết để thu thập những lời chia sẻ từ những người phụ nữ gần gũi với chúng mình như bà, mẹ, cô dì. Những người đã sống, chịu đựng và vượt qua những thử thách khắc nghiệt trong thời chiến. Những câu chuyện này không chỉ đơn thuần là hồi ức, mà là những tiếng nói cần được lắng nghe, để chúng ta hiểu hơn về nỗi đau không được ghi nhận mà họ đã trải qua.

🔹 Khi chiến tranh bùng nổ, phụ nữ thường trở thành những nạn nhân dễ tổn thương. Họ gánh chịu không chỉ những mất mát về thể xác mà còn cả những tổn thương tâm hồn. Khói súng đã lắng xuống, nhưng những vết sẹo vẫn còn hiện hữu, âm thầm gặm nhấm cuộc sống của họ. 

🔹 Việt Nam với lịch sử chiến tranh dài lâu cũng không nằm ngoài quy luật này. Hàng ngàn phụ nữ Việt đã phải gánh chịu những hậu quả nặng nề, nỗ lực của họ trong thời chiến thường bị bỏ qua, và những trải nghiệm đau thương của họ cũng bị che giấu [1, 2]. Khi chúng ta nhìn vào những con số thống kê khô khan, chúng ta cần nhớ rằng đó không chỉ là con số, mà là những cuộc đời, những câu chuyện, và những giấc mơ bị dập tắt trong khói lửa.

👉 Hãy cùng VOGE lắng nghe những câu chuyện dưới đây, vì mỗi câu chuyện đều xứng đáng được kể. Ngoài ra, bạn cũng có thể chia sẻ câu chuyện mà bạn biết bên dưới phần bình luận hoặc gửi về cho VOGE. Bằng cách chia sẻ những câu chuyện của mình, bạn đang góp phần làm sáng tỏ một góc khuất của lịch sử và truyền cảm hứng cho những hành động thay đổi.

🍊 Những Người Phụ Nữ Ở Tiền Tuyến

Cũng như nam giới, phụ nữ đóng góp sức mình ở vị trí tuyến đầu chống giặc. Họ có thể là những chiến sĩ dũng cảm, những y tá tận tụy hay những người làm hậu cần cần mẫn, tất cả đều vì mục tiêu bảo vệ quê hương và những người thân yêu.

💬 “Bà nội mình làm y tá kiêm hậu cần nấu nướng lúc đi rừng. Nội không thấy khổ khi làm mấy công việc chăm sóc do Nội nghĩ đất nước cần mình thì mình làm” (Câu chuyện của bạn Sứa)

Trong cuộc chiến khốc liệt ấy, giống như nam giới, phụ nữ cũng trở thành nạn nhân của bạo lực, phải đối mặt với sự truy lùng, tàn sát. Bên cạnh đó, gánh nặng trách nhiệm chăm sóc gia đình và con cái vẫn đè nặng trên vai họ, kể cả khi họ đứng ở tuyến đầu. 

💬 “Lúc nội sinh còn phải sinh ở rừng bên Campuchia … chứ không có bệnh viện hay cơ sở y tế nào. Thì nội kể có lần hai má con bị giặc đuổi phải chạy qua một cây cầu mới đến được chỗ tiếp ứng của quân đội mình, mà nước chảy xiết với cầu chỉ là một thanh sắt bắt ngang, nội buộc ba ngang bụng để hai má con bò qua sông” (Câu chuyện của bạn Sứa)

Việc sinh con trong rừng, nơi thiếu thốn y tế, đã cho thấy sự thiếu thốn và nguy hiểm mà người phụ nữ phải đối mặt trong chiến tranh. 

🍊 Những Người Phụ Nữ Ngoài Tiền Tuyến

Không chỉ phụ nữ ở tuyến đầu, những người phụ nữ không chiến đấu ở tiền tuyến vẫn phải đối mặt với bạo lực và hiểm nguy bao gồm bao rơi đạn lạc. Việc sơ tán không chỉ gây ra sự mất mát về vật chất mà còn tạo ra những tổn thương tinh thần sâu sắc. Những người sơ tán thường phải sống trong điều kiện tạm bợ, thiếu thốn lương thực, nước sạch và chăm sóc y tế. Họ phải đối mặt với nỗi lo lắng về sự an toàn của bản thân và gia đình, cũng như những khó khăn trong việc hòa nhập vào cộng đồng mới. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến phụ nữ và trẻ em, khi họ phải gánh vác trách nhiệm chăm sóc gia đình trong tình cảnh bất ổn.

💬 “Mẹ con đã lớn rồi, đứa tám tuổi đứa 10 tuổi, 68 (1968) là bắt đầu đi sơ tán. Giặc Mỹ sẽ đánh bom ra ngoài Bắc. Nó đã đánh ở trong Nghệ An Hà tĩnh rồi con hiểu không?…Cứ tưởng là hiệp định Genève rồi thì bắt đầu nó không đánh chiếm nữa. Nhưng mà không ngờ. Thế rồi đến lúc mà về sản xuất một cái nó (giặc Mỹ) lại càng ác liệt hơn. Bắt đầu lên gần Hà Nội. Ác thế!” (Câu chuyện của bà ngoại Bi)

Bên cạnh đó, cái đói và sự thiếu thốn vật chất là những nỗi khổ đau âm thầm, gặm nhấm tâm hồn con người, khiến cho cuộc sống trở nên bức bách và tuyệt vọng hơn bao giờ hết. 

💬 “Bà kể mình ngày đó, gia đình bà cũng không phải là khó khăn so với các hộ khác trong làng, nhưng túng thiếu này kia thì cũng có. Bà có 6-7 chị em, nên trong nhà lúc nào cũng có cảnh các chị em kèn cựa nhau vì miếng ăn miếng mặc” (Câu chuyện của một bạn giấu tên)

💬 “Thời đó khó khăn ăn cơm thì phải độn thêm củ mì, bo bo, khoai lang ăn ngán kinh khủng (mẹ miêu tả là “nhợn lên nhợn xuống”) nhưng vẫn phải ăn nếu không thì đói.” (Câu chuyện của bạn Sứa)

Ngoài ra, phụ nữ còn phải đối mặt với một nỗi sợ âm thần khác: nỗi sợ bị cưỡng bức. Cưỡng bức phụ nữ trong thời kỳ chiến tranh không chỉ là một hành vi bạo lực mà còn là một biểu hiện của quyền lực. Trong môi trường hỗn loạn, những kẻ xâm lược thấy việc cưỡng bức như một cách để khẳng định sức mạnh của mình. Nỗi sợ bị lạm dụng trở thành một ám ảnh dai dẳng, khiến phụ nữ cảm thấy thiếu an toàn.

💬 “Bà ngoại và dì mình (nghe từ mẹ mình) kể lại lúc sống ở nội thành thì đỡ chứ sống ở ngoại thành mà lính đi càn là đàn bà con gái ở vùng đó bị lính cưỡng hiếp hết, rồi có người bị giết, có người không. Xong mấy cô mấy dì phải lấy bùn, lọ nghẹ bôi lên mặt lên người, ai không nhai trầu cũng phải nhai để cho răng, miệng, cơ thể nhìn “thấy ghê đi” nhằm tránh khỏi giặc, nhưng mà cũng có mấy lúc không tránh được.” (Câu chuyện của bạn Sứa)

Bất chấp nhiều khó khăn, phụ nữ dù không làm việc trực tiếp tại các khu vực diễn ra bạo động vẫn đóng góp rất lớn cho đất nước. Họ chăm sóc người già, trẻ em, giữ cho gia đình ổn định và an toàn trong thời kỳ bất ổn. Bên cạnh đó, nhiều phụ nữ còn tăng gia sản xuất để cung cấp cho quân đội. Câu chuyện của bạn Bi đã giúp chúng ta hình dung rõ hơn về những khó khăn mà nhóm phụ nữ này phải đối mặt. Bà ngoại Bi là một nữ công nhân trong nhà máy pin, một mắt xích quan trọng cung cấp năng lượng cho chiến trường. Ngày đêm, bà cùng các đồng nghiệp miệt mài làm việc dưới làn mưa bom bão đạn. Câu nói của bà ngoại bạn Bi: Nó khổ đến cái nổi là mình không phục vụ cho chiến trường thì không có thế nên đành phải làm” đã thể hiện tinh thần bất khuất và lòng yêu nước sâu sắc của nhiều người phụ nữ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến.

Tuy nhiên, sự bất khuất cũng như công lao của những người phụ nữ này thường bị đánh giá thấp bởi vì những công việc như chăm sóc, nuôi dưỡng thường bị xem nhẹ và gán cho phụ nữ. Quan niệm truyền thống cho rằng phụ nữ sinh ra là để chăm sóc gia đình, làm việc nhà là điều hiển nhiên trong khi nam giới mới là người ra trận, làm những công việc nặng nhọc. Việc chia ra tiền tuyến và hậu phương cũng góp phần làm mờ đi vai trò của phụ nữ. Người ta thường chỉ tập trung vào những người trực tiếp chiến đấu ở tiền tuyến, trong khi những người ở hậu phương, đặc biệt là phụ nữ lại bị lãng quên và không được đánh giá đúng mức.

🍊 Chiến Tranh Kết Thúc Và Nỗi Đau Của Người Ở Lại

Sang chấn do bạo lực gây ra vẫn tiếp tục ngay cả khi chiến tranh kết thúc. Âm vang của nó là phản ứng của cơ thể với những thứ gợi lại ký ức thời chiến, là nỗi ám ảnh với cái chết có thể xảy đến bất kì, nỗi sợ nghèo đói và mất đi người thân.

💬 “Có người cô của mình hồi đó ăn khoai nhiều tới mức giờ thấy khoai là không nuốt nổi nữa.” (Câu chuyện của bạn Sứa). Trường hợp về người cô của bạn Sứa phản ánh cơ chế đối phó đối với những trải nghiệm khó khăn. Nó không chỉ là vấn đề về thực phẩm mà còn là dấu hiệu của sự chán ghét hoặc ám ảnh về quá khứ. Điều này có thể tượng trưng cho việc con người đôi khi phải gánh chịu hậu quả tâm lý từ những kỷ niệm đau thương.

Đặc biệt, những phụ nữ bị cưỡng hiếp thường bị xã hội kỳ thị và ruồng bỏ. Họ không chỉ phải đối mặt với những tổn thương về thể xác mà còn phải chịu đựng sự đau khổ tinh thần khi bị gia đình, cộng đồng quay lưng. Điều này khiến họ trở nên cô lập và dễ bị tổn thương hơn.

💬 “Bà mình kể thời điểm chống Mỹ, có vài lần mấy tốp lính Mỹ đi qua làng mình, trong số đó có không ít lần lính Mỹ cưỡng bức phụ nữ trong làng. Bà kể là có những trường hợp ‘tai tiếng’ như một cô trong làng bị một lính Mỹ da màu cưỡng bức và đẻ ra một đứa trẻ con da màu, sau đó bị người trong làng điều tiếng là ‘đĩ’ và phải chạy khỏi làng.” (Câu chuyện của một bạn giấu tên).

Nhìn chung, bạo lực đối với phụ nữ trong chiến tranh là một vấn đề nghiêm trọng, phức tạp và thường bị che giấu. Nó bao gồm mọi hành vi bạo lực có chủ ý gây ra tổn hại về thể chất, tâm lý đối với phụ nữ tham gia vào các hoạt động quân sự hoặc dân sự ở khu vực xung đột. Việc chấm dứt bạo lực đối với phụ nữ trong chiến tranh không chỉ là một mục tiêu nhân đạo mà còn là một điều kiện tiên quyết để xây dựng một thế giới hòa bình và công bằng.

Nguồn tham khảo:

[1] Weaver, G. M. (2012). Ideologies of forgetting: Rape in the Vietnam War. State University of New York Press.

[2] Werner, J. S. (2006). Between memory and desire: Gender and the remembrance of war in doi moi Vietnam. Gender, Place & Culture, 13(3), 303-315.