Trong phần đầu (*) của chuỗi series #VOGERoevWade, ta đã cùng quay ngược lại quá khứ cùng những sự kiện, luồng tư tưởng kiến tạo nên quyền tự chủ và tính dục, cũng như quyền bỏ thai. Ở phần tiếp theo này, hãy cùng VOGE đi sâu vào một lát cắt khác trong bức tranh bãi bỏ án lệ Roe v. Wade để tìm hiểu về những ảnh hưởng của việc giới hạn quyền sinh sản ở phụ nữ nói chung và quyền bỏ thai nói riêng ảnh hưởng như thế nào lên các quyền về tính dục khác của con người, và đặc biệt lên quyền tự chủ cơ thể của người phụ nữ.
Tự chủ cơ thể là cá nhân được quyền đưa ra quyết định về cơ thể mình và tiếp cận với các phương thức thực hiện quyền hạn đó. Về mặt pháp luật, quyền là những điều lệ về các nhu cầu cần thiết được đặt ra cho một cuộc sống ở mức tiêu chuẩn, và mọi hành vi thỏa mãn các nhu cầu đó được xem là hợp pháp. Đồng thời luật cũng nêu rõ rằng chính phủ hay Nhà nước không thể giới hạn hay can thiệp những quyền đó. Trong trường hợp này, việc lệnh cấm bỏ thai được thông qua đồng nghĩa với việc địa hạt mà cá nhân được quyền kiểm soát cơ thể của chính mình một lần nữa bị thu hẹp lại.
Quyền tự chủ về cơ thể là một trong những quyền cơ bản và tối thiểu của công dân trong xã hội dân chủ. Quyền này bảo vệ công dân khỏi các hành vi xâm phạm và tổn thương thân thể, bảo vệ các lựa chọn y tế công dân đưa ra với cơ thể mình (phẫu thuật, chữa bệnh…). Bỏ thai là một ví dụ quan trọng về quyền tự chủ cơ thể. Việc cấm bỏ thai đồng nghĩa với việc những người có khả năng mang thai sẽ không thể lựa chọn can thiệp y tế phù hợp với nhu cầu và tình trạng cơ thể, tinh thần của họ.
TÁC ĐỘNG LÊN PHỤ NỮ/ NHỮNG NGƯỜI CÓ KHẢ NĂNG MANG THAI

Như trong bài viết trước (**) VOGE có đề cập, quyền bỏ thai không bao giờ đứng một mình. Quyền bỏ thai phụ thuộc và góp phần vào nhiều quyền con người khác như: quyền sức khỏe, quyền không bị phân biệt đối xử, quyền tự chủ về cơ thể,…Việc án lệ Roe v. Wade bị lật ngược/giới hạn sẽ gây hại trực tiếp đến những người có mong muốn được bỏ thai an toàn. Việc hạn chế bỏ thai sẽ không có tác động như nhau đối với tất cả mọi người.
Cấm bỏ thai dẫn đến một tình trạng tất yếu: khó/không có khả năng tiếp cận với các dịch vụ bỏ thai. Đối với những phụ nữ thuộc các bang mà luật cấm bỏ thai được thông qua, họ sẽ phải di chuyển đến các bang cho phép bỏ thai nếu muốn có được dịch vụ bỏ thai an toàn và hợp pháp. Và trong viễn cảnh ấy, họ sẽ buộc phải chọn lựa giữa cố gắng thực hiện hành vi bỏ thai mà không có sự chăm sóc, giám hộ của Cơ quan y tế, hoặc tiếp tục mang thai với một tâm thế không hề mong muốn/bị ép buộc.
Cả hai lựa chọn đều đi kèm với những rủi ro lớn cho sức khỏe tâm sinh lý của người mang thai. Bởi dù cho lựa chọn có là gì, chúng đều gây cho người mang thai những trở ngại trong việc thực hiện các quyền con người của họ. Bỏ thai không an toàn có thể dẫn đến mất máu, tổn thương nội tạng, nhiễm trùng, bị tổn thương do “ép buộc” sinh sản và là một trong những nguyên nhân tử vong hàng đầu ở những người sinh đẻ trên khắp thế giới [1]. Bên cạnh đó, việc giữ thai trái với mong muốn có thể dẫn đến trầm cảm, u uất sau sinh. Nếu một người không sẵn sàng cho việc có con, đứa trẻ cũng sẽ không được đảm bảo các quyền lợi tối thiểu cho trẻ em như việc được học, được chơi, được chăm sóc và yêu thương…
Bên cạnh đó, những người có khả năng mang thai thuộc nhóm thiểu số về tính dục (đồng tính nữ, chuyển giới nam, song tính, vô tính) cũng nên được hưởng các quyền tự chủ tình dục và sinh sản. Họ cũng hoàn toàn có thể trải qua việc mang thai ngoài ý muốn, là một phần của bạo lực tình dục hay trải qua những rào cản tới quyền được sử dụng các dịch vụ chăm sóc y tế thiết yếu. Nhóm này còn thường phải đối mặt với phân biệt/ kỳ thị giới tính, khiến cho việc mưu cầu quyền bình đẳng của họ trở nên khó khăn hơn. Bằng cách tước đi quyền bỏ thai – một trong những khía cạnh của quyền tự do bình đẳng, việc bãi bỏ án lệ Roe sẽ gây tổn hại đáng kể cho cộng đồng này [2].
Do vậy, bảo vệ quyền được bỏ thai là một trong những hành động hiệu quả nhất mà chúng ta có thể thực hiện để bảo vệ những người phụ nữ và những người có tử cung. Lịch sử đã chứng minh điều đó: Trong năm sau khi án lệ Rove v. Wade có hiệu lực, số ca tử vong do bỏ thai bất hợp pháp ở Mỹ đã giảm gần 90% [3].
Quyền được tiếp cận các dịch vụ bỏ thai an toàn là một phần quan trọng trong quá trình tự chủ cơ thể và quyền được chăm sóc sức khỏe sinh sản của người phụ nữ. Hành vi ngăn cấm bỏ thai hay đặt ra điều kiện khó khăn cho việc bỏ thai không đồng nghĩa sẽ giúp giảm tỉ lệ bỏ thai. Việc cấm bỏ thai đặt tính mạng của những người có khả năng mang thai ở vị thế nguy hiểm và cũng vi phạm nghiêm trọng quyền tự chủ cơ thể của mỗi cá nhân.
TÁC ĐỘNG ĐẾN NHỮNG QUYỀN VỀ TÌNH DỤC KHÁC

Hành vi bỏ thai và các vấn đề về giới tính hay xu hướng tính dục có mối quan hệ tương quan. Chúng đều là những vấn đề về quyền tự chủ cơ thể và là quyết định mang tính cá nhân sâu sắc.
Quyền riêng tư giống như một chiếc ô che phủ nhiều quyền khác ngoài quyền được bỏ thai, chẳng hạn như quyền được tiếp cận các biện pháp tránh thai, quyền quan hệ tình dục đồng giới, quyền kết hôn đồng giới. Và quyền bỏ thai bị giới hạn đồng nghĩa với việc những quyền nằm trong “khuôn khổ” pháp lý của quyền riêng tư cũng bị đe dọa [4].
Quyền bỏ thai được công nhận đóng vai trò là nền tảng cơ sở cho nhiều quyền khác mà chúng ta coi là đương nhiên. Rõ ràng nhất có thể nhận ra, là quyền được sử dụng các biện pháp tránh thai.
Vụ kiện Griswold v. Connecticut năm 1965 [5] đã mở đường cho quyền sử dụng biện pháp tránh thai đối với người đã kết hôn và năm 1972, Tòa án mở rộng quyền đó cho những người chưa/ không kết hôn qua phán quyết Eisenstadt v. Baird [6]. Và nếu không có cơ sở trong hiến pháp cho quyền phá thai, thì không có cơ sở cho quyền sử dụng các biện pháp tránh thai; đồng nghĩa với việc những quyền cho phép sử dụng các biện pháp tránh thai sẽ trở nên “vô hiệu lực”. Quyết định lật lại án lệ Roe có khả năng cao mở đường cho các bang hạn chế quyền được tiếp cận với một số biện pháp tránh thai nhất định. Việc hạn chế quyền tiếp cận với các biện pháp kiểm soát sinh sản làm suy yếu “hệ sinh thái” nơi phụ nữ có quyền lựa chọn các phương án sinh sản của họ.
Việc lật ngược ngược phán quyết của Roe v. Wade cũng sẽ làm xói mòn các quyền cá nhân và quyền bình đẳng khác, đặc biệt là quyền LGBTQ. Hành vi bỏ thai và vấn đề về giới tính hay xu hướng tính dục có mối quan hệ tương quan. Chúng đều là những vấn đề về quyền tự chủ cơ thể và là quyết định mang tính riêng tư sâu sắc. Nếu quyền tự quyết và quyền cá nhân bị giới hạn, và Roe v. Wade là một mảnh ghép bị “loại ra”, thì việc những mảnh ghép khác cũng bị ảnh hưởng là điều khó tránh khỏi.
Obergefell v. Hodges [7] – trường hợp hợp pháp hóa hôn nhân đồng giới phạm vi quốc gia năm 2015, hay Lawrence v. Texas [8] – phán quyết cho rằng luật hình sự hóa hành vi tình dục đồng giới là vi hiến, đều có khả năng bị đảo ngược. Vào năm 2020, thẩm phán Alito, người đưa ra bản thảo dự kiến về việc đảo ngược án lệ Roe, đã ý kiến rằng Obergefell nên “được lật lại”. Có thể thấy việc lật ngược quyền bỏ thai sẽ tạo tiền lệ cho việc lật ngược những vi hiến khác.
Khi chúng ta bị giới hạn lại một quyền và chúng ta đã tin cậy và được hưởng, các quyền liên quan mà ta coi là “đương nhiên” sẽ đứng trước nguy cơ bị đe dọa.
TẠM KẾT

Quá trình phát triển chưa bao giờ là một hình thẳng đứng. Dù có ảnh hưởng lớn hay nhỏ, thì sự phát triển ấy luôn “xoắn ốc”: sẽ luôn có sự đi lên và bước lùi cùng song hành. Và hành trình đấu tranh vì một viễn cảnh bình đẳng, tự do hơn cho con người nói chung mà đặc biệt cho phụ nữ sẽ luôn đối mặt với những trở ngại. Việc xây dựng, đấu tranh cho những quyền mà người phụ nữ xứng đáng được hưởng luôn cần sự chung tay và đồng lòng của tất cả những người có liên quan.
Không có cái gọi là đấu tranh cho các vấn đề độc lập, đơn lẻ bởi chúng ta không sống một cuộc sống đơn độc, chúng ta sống với những tương quan và sợi dây gắn kết nhau thành một cộng đồng, một tập thể. Các quyền tự do cá nhân về cơ thể hay về cả các vấn đề tình dục đều phụ thuộc vào khả năng tập thể và hợp lực để làm việc, liên minh thành một khối.
Mong rằng bài viết thứ hai xoay quanh về quyền bỏ thai có thể giúp các độc giả của VOGE có cái nhìn sâu hơn về một phần tác động mà việc cấm bỏ thai có thể mang lại. Hãy cùng chờ đón các bài viết tiếp theo trong series này nha!
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
(*):https://www.facebook.com/voge.vn/posts/3514488892173713
(**):https://www.facebook.com/voge.vn/posts/3490745674548035
[1]:https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/abortion…
[2]:https://reproductiverights.org/…/LGBTQ-Organizations…
[3]:https://www.guttmacher.org/…/lessons-roe-will-past-be…
[4]:https://www.today.com/…/overturning-roe-v-wade-threaten…
[5]:https://supreme.justia.com/cases/federal/us/381/479/
[6]:https://supreme.justia.com/cases/federal/us/405/438/