HIV VÀ ĐẬU MÙA KHỈ: ĐỪNG ĐI VÀO VẾT XE ĐỔ BỆNH LÝ HÓA LGBTQ+

Giữa năm 2022, bệnh đậu mùa khỉ – một loại bệnh truyền nhiễm hiếm gặp đã trở thành tâm điểm của các phương tiện truyền thông. Tổ chức Y tế Thế giới WHO đã công bố con số 200 ca nhiễm và nghi nhiễm trên hơn 10 quốc gia tại châu u và châu Mỹ. Châu Á đã có ca tử vong đầu tiên của một bệnh nhân quốc tịch Ấn Độ. Chính quyền bang California và Illinois tại Mỹ đã thông báo tình trạng khẩn cấp do bệnh đậu mùa khỉ bùng phát. Quốc gia này đã ghi nhận gần 6000 ca nhiễm bệnh. [1]

Điều đáng nói, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ đã cảnh báo rằng căn bệnh này dường như đang lan nhanh trong cộng đồng người đồng tính và song tính nam trên khắp thế giới. [2]

Mối liên hệ giữa bệnh đậu mùa khỉ và cộng đồng nam đồng tính/song tính càng được tô đậm hơn bởi các thái độ, quan điểm và hành vi kỳ thị người đồng tính/song tính. Xu hướng này sử dụng cảnh báo y học – vốn nhằm mục đích chăm sóc sức khỏe cộng đồng – rồi xen vào đó những thiên kiến mang tính thù ghét để buộc tội người đồng tính nam vì quan hệ tình dục không an toàn, lệch lạc, từ đó trở thành nguồn lây bệnh cho cộng đồng. Đồng thời, chúng ám chỉ rằng các mối quan hệ không thuộc “khu vực” dị tính là trái với lẽ thường [5]. Diễn biến này rất giống những gì xảy ra với cộng đồng người đồng tính/song tính nam khi nói đến căn bệnh HIV/Aids.

Tình trạng kỳ thị, bệnh lý hoá cộng đồng LBGTQ+ nói chung và người đồng tính nói riêng vẫn đang là một vấn nạn trong xã hội hiện nay. Vẫn còn đó bài học mà căn bệnh HIV/Aids dạy chúng ta: khi dịch bệnh bùng phát hoặc có biến cố xã hội xảy ra, những nhóm yếu thế và thiểu số dễ trở thành mục tiêu bị áp chế, độc ác hóa và đổ lỗi.

Trong bài viết hôm nay, VOGE muốn giải thích những kiến thức cơ bản về căn bệnh đậu mùa khỉ và chỉ ra tại sao diễn ngôn đổ lỗi cho cộng đồng nam đồng tính/song tính đang đi vào vết xe đổ tai hại của vô số lần trong lịch sử LGBTQ+ bị áp chế, độc ác và bệnh lý hoá. Từ đó, thay vì có những thái độ và hành vi thù ghét, VOGE mong chúng ta có thể hiểu đúng, hiểu đủ và tiếp cận phòng, chữa bệnh một cách bao trùm, hiệu quả, không phán xét.

ĐẬU MÙA KHỈ LÀ GÌ?

Theo Sở y tế Hà Nội, đậu mùa khỉ là một bệnh do vi rút đậu mùa khỉ gây ra. Vi rút đậu mùa khỉ, tương tự như đậu mùa, thuộc chi Orthopoxvirus. Đậu mùa khỉ thường bắt đầu với những triệu chứng tương tự như bệnh cúm, bao gồm sốt, đau đầu, đau nhức mỏi cơ, kiệt sức, v.v. Bệnh sau đó gây ra phát ban, mẩn đỏ tại vùng mặt, tay, chân, mắt, miệng hay bộ phận sinh dục (thường tiến triển thành vết phồng rộp). [3] Triệu chứng của bệnh thường bộc phát trong khoảng 3 tuần sau khi tiếp xúc với virus, và vết phát ban đầu tiên sẽ xuất hiện sau các triệu chứng như cảm cúm khoảng 1 – 4 ngày. Thời gian lây nhiễm của bệnh thường kết thúc khi hiện tượng phát ban dừng lại. Quá trình nhiễm bệnh có thể kéo dài từ 2 – 4 tuần. Nhiều người hồi phục trong khoảng thời gian này mà không cần đặc trị. Thêm vào đó, hiện nay đã có những loại vắc-xin có thể giảm thiểu khả năng nhiễm bệnh đậu mùa khỉ. [4]

Một khía cạnh thường bị đặc biệt nhấn mạnh về căn bệnh này là khả năng lây bệnh qua đường tình dục (chủ yếu qua tinh trùng hoặc dịch âm đạo). Trên thực tế, bệnh đậu mùa khỉ lây truyền từ động vật sang người khi người có tiếp xúc trực tiếp với máu, thịt, dịch cơ thể của động vật bị nhiễm bệnh. Việc lây truyền bệnh từ người sang người xảy ra khi có tiếp xúc trực tiếp gần, lây qua vết thương hở, dịch cơ thể, giọt bắn lớn của đường hô hấp và qua tiếp xúc với các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Sự lây truyền có thể xảy ra qua nhau thai từ mẹ sang thai nhi hoặc khi tiếp xúc gần trong và sau khi sinh.

ĐẬU MÙA KHỈ VÀ CỘNG ĐỒNG NGƯỜI ĐỒNG TÍNH NAM

Khi các ca nhiễm bệnh đậu mùa khỉ ngày càng bùng phát cũng là lúc xuất hiện các diễn ngôn buộc tội người đồng tính nam vì quan hệ tình dục không an toàn, lệch lạc, từ đó trở thành nguồn lây bệnh cho cộng đồng. [5]

Như đã cung cấp thông tin ở trên, chưa có một kết luận nào khẳng định rằng đường tình dục là con đường lây nhiễm chủ yếu của bệnh đậu mùa khỉ. [6] Điều này có nghĩa kể cả khi căn bệnh đang chủ yếu lây lan trong cộng đồng người đồng tính nam, nguồn cơn lây bệnh hoàn toàn có khả năng không lây qua đường tình dục.

Virus không tự nhắm đến vật chủ bởi yếu tố xu hướng tính dục. Nó chỉ đơn thuần tìm ra con đường lây nhiễm hiệu quả nhất trên vật chủ đó. [7] Các nghiên cứu toàn cầu cho thấy 98% các ca nhiễm nửa cuối tháng 6/2022 diễn ra chủ yếu trong cộng đồng người đồng tính/song tính nam. [8] Mặc dù đã loại trừ trường hợp mẫu thử bị ảnh hưởng, kết luận chung vẫn là nhóm người tham gia vào quan hệ tình dục nam – nam là đối tượng chịu nhiều rủi ro về bệnh này nhất.

Một lý giải cho điều này có thể là căn bệnh đã thâm nhập vào mạng lưới những nam giới có quan hệ với nhiều hơn một đối tác. Nhưng đây không phải là lý giải thuyết phục, bởi việc quan hệ tình dục với nhiều đối tác không phải đặc thù của bất kỳ xu hướng tính dục nào cả. Tình dục là một nhu cầu tự nhiên và căn bản của con người, và cách thực hiện điều đó lại tùy thuộc vào phạm vi tự quyết của các cá nhân trên cơ sở đồng thuận, tôn trọng và an toàn.

Việc lên án những hành động này không hoàn toàn liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ mà xuất phát từ tư tưởng kỳ thị người đồng tính một cách vô căn cứ, bởi rõ ràng cả người đồng tính và dị tính đều có thể quan hệ tình dục với nhiều đối tác; mỗi người đều có nhu cầu tình dục khác nhau.

Cộng đồng người đồng tính/song tính không nên chịu trách nhiệm chính cho căn bệnh này và căn bệnh cũng không ảnh hưởng tới mỗi họ. Giáo sư John Brooks – một cán bộ của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh – nhấn mạnh rằng ai cũng có thể nhiễm bệnh đậu mùa khỉ thông qua những tiếp xúc thân mật bất kể xu hướng tính dục. Kể cả khi có một nhóm người có khả năng phơi nhiễm bệnh cao hơn, điều đó không có nghĩa rằng những nhóm khác không chịu rủi ro. [9]

Một điều ta có thể chắc chắn là họ đang là nhóm dễ bị tổn thương bởi hai lớp chèn ép: định kiến có sẵn của xã hội và sự phân biệt trong tiếp cận hệ thống chăm sóc sức khỏe công cộng.

BÀI HỌC TỪ HIV/AIDS SANG ĐẬU MÙA KHỈ

Việc đổ lỗi cho cộng đồng LGBTQ+ bắt nguồn từ tư tưởng kì thị quan hệ tình dục nam giới – cho rằng đó là một việc làm phi tự nhiên và sai trái về đạo đức. Theo một khảo sát xã hội tại Anh, sự kì thị của đại chúng dành cho các mối quan hệ đồng giới có xu hướng hằn sâu trong thập kỉ 80 [10]. Chính sự kỳ thị và “vết nhơ” này cũng được những người đồng tính/song tính tiếp thu sau một thời gian dài, khiến họ xấu hổ, tự cảm thấy tội lỗi và dơ bẩn xuyên suốt lịch sử.

Trong quá khứ, nhiều ca nhiễm HIV/Aids ghi nhận trong cộng đồng LGBTQ+ được quy về lỗi của cộng đồng này. Họ bị cho rằng sống thiếu trách nhiệm, quan hệ tình dục bừa bãi và thậm chí bản chất mối quan hệ của họ đã trái đạo đức và không lành mạnh. Tuy nhiên, lỗ hổng của những lập luận này đã được chỉ ra nhiều lần bởi những tổ chức y tế có uy tín và thẩm quyền.

Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những người trong cộng đồng LGBTQ+ thậm chí còn có đời sống tình dục an toàn và có trách nhiệm hơn. Chẳng hạn, những nhóm người có tỉ lệ lây nhiễm HIV/Aids cao thực ra lại là nhóm hay đi kiểm tra và thăm khám các bệnh về tình dục (vì vậy có số ca nhiễm được ghi nhận cao hơn). Đồng thời họ cũng sử dụng bao cao su và các biện pháp quan hệ tình dục an toàn khác để phòng ngừa HIV/Aids. Hay tự thân các mạng lưới xã hội mà họ tham gia có khả năng phơi nhiễm virus cao hơn. [11]

Mặc dù tiến bộ y học hiện đại đã khiến căn bệnh HIV không còn quá đáng sợ và người nhiễm bệnh có khả năng sống sót cao hơn; song sự kỳ thị, kiêng dè với cộng đồng người đồng tính/song tính nam vẫn tiếp diễn. Việc bị cô lập bởi làn sóng kỳ thị còn tác động ngược trở lại số ca nhiễm HIV/Aids ở nhóm người này. Chẳng hạn, do lo sợ sự bàn tán, xa lánh của xã hội mà nhiều người không chủ động thăm khám để biết rõ tình trạng bệnh hoặc chỉ được chẩn đoán rất muộn. Điều này dẫn đến hai hệ quả: (1) Khả năng lây nhiễm vô ý cao hơn; (2) Họ thường chỉ biết đến việc mình mắc HIV khi bệnh tình đã tiến triển vô cùng phức tạp và khó cứu chữa. [12] Chưa kể đến những bất công xã hội như đói nghèo, phân biệt chủng tộc, v.v. càng đẩy những người đồng tính/song tính nam ở các cộng đồng này vào nguy cơ phơi nhiễm cao gấp bội.

Việc gắn người đồng tính/song tính nam trong các thông điệp về sức khỏe, nếu không được thực hiện khéo léo, sẽ chỉ đẩy sự kỳ thị đi xa hơn. Và đó chính là bài học tiếp biến từ trường hợp bệnh HIV/Aids sang đậu mùa khỉ. Thay vì truyền tải các thông điệp nhấn mạnh vào vai trò của một nhóm người nhất định, ta cần tập trung vào việc thúc đẩy toàn dân kiểm tra, nâng cao nhận thức và tiêm phòng vắc-xin. Ngược lại, có nhiều luồng ý kiến cho rằng các thông điệp về sức khỏe vẫn nên hướng đến cộng đồng đồng tính/song tính nam để đảm bảo việc phòng dịch đạt hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, điều đó đòi hỏi ta ngăn chặn sắc thái kỳ thị đi liền với những thông điệp kiểu này, nếu không sẽ dễ bị biến trở thành vũ khí đắc lực cho các phe phái thù ghét quan hệ đồng giới nói riêng và cộng đồng LGBTQ+ nói chung.

Khi bệnh đậu mùa khỉ trở thành một trong những tâm điểm truyền thông, nỗi sợ hãi cũng quay trở lại với những người đồng tính/song tính nam và có lẽ là hầu hết cộng đồng LGBTQ+. Một lần nữa, họ phải đối mặt với nguy cơ che giấu xu hướng tính dục của bản thân và bị cô lập. Chừng nào người đồng tính/song tính nam vẫn sống trong một xã hội tôn vinh chuẩn mực dị tính, họ vẫn sẽ đối mặt với nhiều rủi ro.