GIỚI & SỨC KHỎE TÂM THẦN: THẤU HIỂU VÀ CẢM THÔNG CHO SỰ KHÁC BIỆT

“There is no health without mental health”

(theo WHO – tạm dịch: Sức khỏe tâm thần là yếu tố không thể thiếu khi định nghĩa về sức khỏe toàn diện)

Sức khỏe tâm thần, theo WHO, là trạng thái cân bằng, “không có rối loạn tâm thần và có khả năng suy nghĩ, học hỏi và hiểu được cảm xúc của một người và phản ứng của người khác”. Trái ngược với sức khỏe thể chất, chúng ta bấy lâu nay thường vô tình quên đi và xem nhẹ những hậu quả của những căn bệnh tâm lý. Tuy nhiên, bạn có biết, con người sẽ không thể khỏe mạnh trọn vẹn nếu thiếu đi sự toàn vẹn của sức khỏe tâm thần. 40% những vấn đề sức khỏe toàn cầu là những căn bệnh liên quan đến sức khỏe tâm thần. Trong đó, 10% căn bệnh được đưa vào danh sách gánh nặng bệnh tật toàn cầu (The Global Burden of Disease) khi liên quan đến vô số ca thương vong [1]. Những trường hợp không nguy hiểm đến tính mạng vẫn đem đến vô số những hậu quả cho những người mắc bệnh như học tập khó khăn, giảm năng suất làm việc, gia tăng sự nghèo khó, tăng tỷ lệ tử vong… [1].

Tháng 5 vừa qua – đối với Mỹ và ngày 10 tháng 10 hằng năm – đối với toàn thế giới – được chọn là những ngày tôn vinh sức khỏe tâm thần, nhằm tăng cường nhận thức của người dân về nguyên nhân biểu hiện, cũng như phương pháp để vượt qua những vấn đề tâm lý [2]. Liệu có những sự khác biệt nào cần lưu tâm khi chăm sóc sức khỏe tâm thần cho các giới? Trong bài viết này, VOGE mời bạn cùng chúng mình lướt qua những nét cơ bản nhất về sự tương quan giữa sức khỏe tâm thần và giới tính.. Và, đừng quên đón chờ phần tiếp theo khi chúng mình cùng thảo luận về vấn đề Sức khỏe tâm thần của cộng đồng LGBTQ+ bạn nha!

GIỚI TÍNH VÀ SỨC KHỎE TÂM THẦN

Những vấn đề về tâm lý, từ nặng đến nhẹ, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như điều kiện sống khó khăn, bạo lực, hay áp lực từ gia đình và xã hội [3]. Những cảm xúc, cũng như là phản ứng của con người trước những tiêu cực trong cuộc sống cũng khác nhau, tùy vào vị trí địa lý, độ tuổi, và phụ thuộc vào cả giới tính và giới. Theo WHO, khác biệt đầu tiên về tâm lý giữa nữ và nam giới đến từ yếu tố sinh học [3]. Chẳng hạn, sự thay đổi hooc-môn theo từng chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ gây nên những thay đổi thất thường về cảm xúc, dẫn đến việc nữ giới có nhiều khả năng mắc các bệnh về rối loạn cảm xúc (như rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm…) nếu không được quan tâm và chăm sóc kịp thời [3][4]. Bên cạnh đó, WHO và tác giả Mustafa M Afifi cũng chỉ ra rằng, những định kiến về giới được tạo ra bởi văn hóa và xã hội cũng là nguyên nhân không hề nhỏ gây nên những vấn đề tâm lý ở cả nam và nữ. Nữ giới ở tuổi vị thành niên và trưởng thành đều thường xuyên chịu những áp lực về ngoại hình dẫn đến tỷ lệ cao nữ giới mắc chứng rối loạn ăn uống [3]. Ngoài ra, những tiêu chuẩn về sự hy sinh, chăm sóc gia đình đã trói chặt cảm xúc của phụ nữ vào bốn bức tường. Sự vui, buồn, sợ hãi, hay tức giận của họ, giờ đây phụ thuộc hoàn toàn vào người khác. Nhóm tác giả của bài nghiên cứu “Explanatory variables for women’s increased risk for mental health problems in Vietnam” đã phối hợp cùng Bệnh viện Tâm thần Thành phố Đà Nẵng cùng một số bệnh viện nhỏ khác vùng miền Trung Việt Nam thực hiện một khảo sát liên quan đến sức khỏe tâm thần trên 974 người dân. Và, kết quả thu lại được rằng những người phụ nữ, người mẹ có xu hướng căng thẳng và khủng hoảng nhiều hơn trước khó khăn và hiểm nguy trong cuộc sống như thiên tai vì ngoài sự lo lắng cho bản thân, họ còn phải lo lắng chăm sóc cho cả đại gia đình [5]. Ngược lại, nam giới gặp nhiều vấn đề trong việc kiểm soát và tự chữa lành những cảm xúc tiêu cực như cơn tức giận, sự buồn bã [3]. Chúng ta đều biết, phái nam luôn được gắn liền với hình ảnh độc lập, mạnh mẽ, gánh vác cả gia đình và xã hội. Tiêu chuẩn này đã gây áp lực lên những người nam rằng họ không được bộc lộ những cảm xúc yếu đuối của mình như mệt mỏi, sợ hãi… và vô tình làm hình thành nên những sự kìm hãm. Nói cách khác, nếu nữ giới phải đương đầu với những căn bệnh rối loạn tâm lý “ngầm” thì nam giới lại gặp vấn đề với sự rối loạn “bộc phát”. Điều này dẫn đến nhiều hậu quả khôn lường như: nam giới có xu hướng tìm cách giải tỏa tâm lý thông qua rượu bia [5], tổn thương chính mình hay người khác, hoặc mặc kệ những vấn đề của mình đến khi bệnh trở nên trầm trọng thay vì tìm kiếm sự chữa lành vì họ không dám nói ra sự mệt mỏi của mình [3].

BỐI CẢNH VIỆT NAM SAU ĐẠI DỊCH – CHÚNG TA NÊN LÀM GÌ?

Bên cạnh những sự sa sút về sức khỏe thể chất, COVID-19 đã và đang ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe tinh thần của người dân. Lấy ví dụ từ thống kê của ĐHQG TP.HCM, 56.8% sinh viên mất đi tinh thần và động lực học tập làm việc, 25-30% sinh viên trở nên e dè và rụt rè hơn với các mối quan hệ, hay 30-40% gặp những vấn đề khác về cảm xúc như tâm trạng thay đổi, lo lắng, buồn rầu không lý do…[6]. Hậu COVID-19, những áp lực giới tính vốn tồn tại nay càng đè nặng lên vai cả nam và nữ khi COVID-19 đã gây nên nhiều thiệt hại và lãng phí về nhiều mặt như thời gian, năng suất làm việc, thu nhập… Một số áp lực phải kể đến như: áp lực về tuổi tác , lấy chồng sinh con trước khi “quá tuổi” (đối với nữ) hay áp lực khôi phục kinh tế, gây dựng sự nghiệp (đối với nam).

Sức khỏe tinh thần là một phần không thể thiếu tạo nên sức khỏe toàn diện của con người và nên được quan tâm tương đương sức khỏe thể chất. Thông qua một số ví dụ nêu trên, chúng ta có thể thấy rằng ai cũng có thể mắc phải những vấn đề về tâm thần. Bên cạnh đó, mỗi người trong chúng ta đều có những trải nghiệm tâm lý khác nhau trước những sự việc xảy ra, như: không phải tất cả phụ nữ đều cảm thấy ổn định khi đối mặt với áp lực phải biết nhẫn nhịn, ưu tiên cảm xúc của những người khác hơn mình hay không phải tất cả đàn ông đều có thể lạnh lùng, cứng rắn bỏ ngoài tai mọi mệt mỏi… Chính vì thế, cảm thông và thấu hiểu cho những trải nghiệm khác biệt của từng người ở những độ tuổi hay giới tính khác nhau là những điều quan trọng chúng ta cần lưu tâm khi đối xử với những người xung quanh, đặc biệt những trường hợp bất ổn về mặt tâm lý. Chúng mình tin rằng sự nhận thức đúng đắn về giá trị của sức khỏe tinh thần, cũng như sự cảm thông thấu hiểu hợp lý sẽ giúp người khác, và cả chính bản thân bạn mở cánh cửa lòng để san sẻ những khó khăn tinh thần. Từ đó, góp phần không nhỏ vào quá trình chữa lành những vấn đề tâm lý hiện có của mỗi cá nhân chúng ta.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Locus of control and the gender gap in mental health – https://doi.org/10.1016/j.jebo.2020.08.013

2. Mental Health Awareness Month – May 2022 – https://nationaltoday.com/mental-health-awareness-month/

3. Gender and Mental Health – https://apps.who.int/…/handle/10665/68884/a85573.pdf

4. Bộ Y tế Việt Nam, SỨC KHỎE T M THẦN – https://moh.gov.vn/…/7ng11fEW…/content/suc-khoe-tam-than

5. Explanatory variables for women’s increased risk for mental health problems in Vietnam – https://link.springer.com/article/10.1007/s00127-019-01761-3

6. SỰ TÁC ĐỘNG CỦA COVID-19 ĐẾN SỨC KHỎE T M THẦN CỦA SINH VIÊN ĐHQG-HCM – https://vnuhcm.edu.vn/…/su-tac-dong…/343034336864.html