BỎ THAI VÀ QUYỀN CON NGƯỜI

Mới đây, tờ báo Politico công bố một bản dự thảo ý kiến của Tòa án Tối cao Mỹ về chống bỏ thai [1] đã bị rò rỉ. Dự thảo dài 98 trang, được viết bởi thẩm phán người Mỹ Samuel Alito, với hàm ý rằng luật pháp Mỹ nên xem xét lại đạo luật ủng hộ quyền bỏ thai tại đất nước này.

Đây là văn bản nội bộ của Tòa án Tối cao Mỹ, mới chỉ dừng ở mức độ thảo luận và chưa phải là phán quyết cuối cùng, nhưng nó ảnh hưởng sâu sắc đến quyền lựa chọn của hàng triệu phụ nữ không chỉ ở Mỹ mà còn trên phạm vi toàn cầu. Bởi nếu trường hợp xấu nhất xảy ra – dự thảo này được thông qua, đồng nghĩa với phán quyết trong vụ kiện Roe v. Wade (1973) là vi hiến(*).

Vậy Roe v. Wade là gì và vì sao sự kiện này lại trở thành một dấu mốc quan trọng trong dòng chảy đấu tranh cho quyền phụ nữ? Quyền được bỏ thai quan trọng như thế nào đến việc thực thi quyền con người của mỗi người phụ nữ? Hãy cùng VOGE tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!

(*)Vi hiến: hành vi làm trái quy định của Hiến pháp.

ROE V. WADE: KHÔNG CHỈ LÀ GIÀNH LẠI QUYỀN BỎ THAI CỦA MỘT NGƯỜI PHỤ NỮ

Roe v. Wade (Roe kiện Wade) là một quyết định được thi hành vào năm 1973, trong đó một phụ nữ tại bang Texas đã kiện chính bang này vì có hành động ngăn cản cô bỏ thai. Vụ kiện này mang tính bước ngoặt của Tòa án Tối cao Hoa Kỳ bởi trước năm 1971, việc phá bỏ thai được cho là bất hợp pháp ở tất cả các bang tại Mỹ. Trường hợp mang tính lịch sử này đã hợp pháp hóa quyền bỏ thai của người phụ nữ trên toàn bộ Hoa Kỳ. Cụ thể, Tòa án phán quyết rằng Hiến pháp Hoa Kỳ bảo vệ quyền tự do của một phụ nữ mang thai được quyền bỏ thai mà không bị hạn chế từ Chính phủ [2].

Vụ kiện Roe v. Wade từ đó đã trở thành án lệ(**) cho nhiều vụ kiện khác về quyền sinh sản, hay cụ thể hơn là quyền bỏ thai của phụ nữ. Vụ kiện năm 1973 này đã trở thành bản lề cho việc thiết lập hành lang pháp lý cho quyền ủng hộ bỏ thai. Bằng việc tấn công án lệ này, thẩm phán Alito cùng bản dự thảo của ông đang thách thức cơ sở pháp lý của luật bỏ thai.

Quyền bỏ thai của phụ nữ lại một lần nữa được dấy lên mạnh mẽ không chỉ ở Mỹ mà còn ảnh hưởng gián tiếp đến phạm vi toàn cầu. Nếu sự kết thúc của Roe v. Wade – phán quyết năm 1973 bảo vệ quyền được bỏ thai theo hiến pháp, xảy ra, thì đó sẽ là một bước ngoặt “lùi” đối với phụ nữ Mỹ và là một đòn giáng mạnh cho những người ủng hộ quyền bỏ thai ở phụ nữ trên toàn thế giới. Đây là cuộc tấn công đáng lo ngại mới nhất, đánh vào quyền sinh sản, và hơn hết là quyền bình đẳng của phụ nữ toàn cầu.

(**)Án lệ: áp dụng luật pháp của các tòa án về một điểm pháp lý; được coi như một tiền lệ, có thể được noi theo trong các trường hợp tương tự. Xử theo án lệ là việc tòa cấp dưới vận dụng các phán quyết có từ trước của tòa cấp trên để đưa ra một phán quyết mới tương tự trong một vụ việc tương tự.

BỎ THAI LÀ QUYỀN PHỤ NỮ, HƠN HẾT LÀ QUYỀN CON NGƯỜI

Các quyền con người liên quan và phụ thuộc lẫn nhau, không phân chia rạch ròi mà có mối quan hệ liên đới, mật thiết nhằm tạo nên một tổng thể ý niệm về “nhân quyền” chặt chẽ nhất. Do vậy, quyền bỏ thai CÓ phụ thuộc và góp phần vào việc thực hiện nhiều quyền con người khác. Có thể bao gồm các quyền như quyền được sống, quyền bình đẳng giới, quyền sức khỏe, quyền không bị phân biệt đối xử, và hơn hết, quyền được quyết định [3].

Theo Công ước về xóa bỏ hình thức Phân biệt đối xử với Phụ nữ [4], “phân biệt đối xử với phụ nữ” bao gồm các luật có “mục đích” ngăn cản người phụ nữ thực hiện bất kỳ quyền con người hoặc quyền tự do cơ bản nào của mình trên cơ sở bình đẳng, và Luật cấm bỏ thai có mục đích đó: cấm phụ nữ tiếp cận với các dịch vụ y tế an toàn cho phép họ điều chỉnh khả năng, mong muốn sinh sản của mình. Việc bỏ thai “chui” – chấm dứt một thai kỳ không an toàn về mặt kỹ thuật có thể đe dọa đến mạng sống của người phụ nữ. Bởi sau cuối, chỉ phụ nữ là người trực tiếp hứng chịu những hậu quả về thể chất và tinh thần của việc mang thai ngoài ý muốn, đối mặt với những rủi ro về sức khỏe mà nam giới không bao giờ phải trải qua.

Các luật từ chối quyền bỏ thai, bất kể mục tiêu là gì, đều mang trong nó mục đích phân biệt đối xử, làm giảm quyền tự quyết của người phụ nữ với chính cơ thể và cuộc sống của họ. Quyền tự chủ sinh sản mâu thuẫn với các chuẩn mực xã hội lâu đời, vốn áp đặt rằng quyết định của người phụ nữ phụ thuộc vào nam giới trong cả gia đình hay ngoài xã hội. Có thể nói việc không cho phép phụ nữ tự đưa ra quyết định về cơ thể là một phần của bức tranh về phủ nhận vai trò ra quyết định của phụ nữ trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội hay văn hóa.

Cấm bỏ thai khiến phụ nữ trở thành “tù nhân” trong chính cơ thể mình, và với người đàn ông, điều này sẽ làm họ hình thành ý niệm về “trách nhiệm” của cơ thể đó. Một phụ nữ là một sinh mạng, họ không phải là chiếc túi chứa hay phải giữ trách nhiệm mang thai, điều đó sẽ xảy ra chỉ khi họ muốn. Nếu xã hội muốn người phụ nữ giữ lấy bào thai họ chưa sẵn sàng đón nhận, thì họ sẽ không còn được coi là con người nữa, mà đã trở thành công cụ nuôi dưỡng thai.

Khi mang thai ngoài ý muốn, việc tiếp tục mang thai có thể gây hậu quả nặng nề đối với sức khỏe thể chất và tinh thần của phụ nữ. Quyết định của một người đưa ra về một cơ thể, đặc biệt là khả năng sinh sản của một người, nằm trong phạm trù quyền tự do quyết định. Và chỉ duy người phụ nữ mang thai mới biết liệu cô ấy đã sẵn sàng sinh con hay chưa; chính phủ hay luật lệ không nên là vách ngăn trở trong việc đưa ra quyết định đó.

Việc chính phủ truy tố phụ nữ bỏ thai chính là hành động ngăn cản phụ nữ thực hiện các quyền cơ bản. Tại Việt Nam, việc bỏ thai an toàn chỉ bị vi phạm khi lý do là lựa chọn giới tính, hoặc đã quá tuần tuổi quy định (trên 22 tuần tuổi) [5]. Chính phủ nên tôn trọng quyền con người của phụ nữ trong việc đưa ra các quyết định liên quan đến quyền sinh sản của họ. Một phụ nữ quyết định bỏ thai phải có quyền truy cập vào các cơ sở và dịch vụ chăm sóc sẽ giúp cô ấy có thể chấm dứt thai kỳ một cách an toàn. Bởi việc cấm bỏ thai dẫn đến tình trạng không mong muốn, đó là vấn nạn bỏ thai “chui”. Việc gián tiếp “ép” người phụ nữ bỏ thai một cách không an toàn có thể nguy hiểm đến tính mạng, và nó đe dọa tới quyền được sống của một con người.

Quyền tự quyết đối với cơ thể của chính mình là nền tảng cho sự tiến bộ của người phụ nữ. Và lựa chọn bỏ thai là quyền của mỗi cá nhân người phụ nữ, mọi quyết định đều đáng được tôn trọng.