PHẦN 1: NHỮNG PHẢN ỨNG THƯỜNG GẶP CỦA NGƯỜI TRẢI QUA QRTD
Mọi hành vi quấy rối tình dục (QRTD) – hành vi mang tính tình dục tác động tiêu cực đến nạn nhân (người trải qua), dù khó giải quyết và khó xác định chứng cứ, đều là phạm pháp (*). QRTD có thể xảy ra ở các môi trường khác nhau, mang hình hài và đặc điểm đa dạng: trên các nền tảng kỹ thuật số, mạng xã hội, chốn công khai hay riêng tư.
Nhiều quan niệm sai lầm cho rằng chỉ khi có tác động trực tiếp lên cơ thể mới là QRTD. Suy nghĩ đó trở thành nguồn cơn của những hành vi ngang nhiên dụ dỗ, đe dọa phơi bày hình ảnh nhạy cảm của nạn nhân lên không gian mạng và thái độ vô cảm, nhởn nhơ trước người trải qua QRTD, thậm chí là đổ lỗi cho nạn nhân. Không chỉ phạm pháp, các hành vi QRTD qua mạng chắc chắn sẽ luôn để lại những “vết sẹo” tâm lý và những tổn hại tinh thần cho nạn nhân về lâu về dài.
NHỮNG PHẢN ỨNG THƯỜNG THẤY CỦA NẠN NHÂN KHI BỊ QRTD QUA MẠNG
Chắc chắn những kẻ QRTD sẽ luôn có chuẩn bị từ trước với kế hoạch rõ ràng. Những hành động và lời nói mang tính thao túng, hăm dọa của chúng rất dễ khiến nạn nhân rơi vào bẫy và làm theo những gì chúng yêu cầu. Từ những vụ việc VOGE từng xử lý trước đây, sau đây là một số quan sát về những phản ứng phổ biến của người trải qua QRTD:
Lo sợ và thể hiện sự lo sợ với kẻ quấy rối:
Đây chính là cơ hội để chúng có những yêu cầu quá đáng hơn. Trong một số trường hợp, chúng đã liên tục đe dọa và đòi gọi video cho đến khi nạn nhân chấp nhận thực hiện. Trong hoàn cảnh bị đe dọa sẽ tung những bức ảnh nhạy cảm lên mạng và/hoặc tung những hình ảnh cắt ghép để bôi nhọ danh dự thì nạn nhân thường có xu hướng chấp thuận yêu cầu, với mong muốn không có gì xấu sẽ xảy ra. Càng thành công nhiều lần và lấy được càng nhiều thông tin, hình ảnh của nạn nhân, chúng càng dễ đi xa hơn – có thêm nhiều hành vi QRTD và các đe dọa khác.
Cô đơn trong xử lý và chịu đựng sự việc:
Nạn nhân thường bị đe dọa không được nói cho bất cứ ai khác. Điều này dẫn đến việc nạn nhân phải xử lý vấn đề hoàn toàn một mình, không có sự hướng dẫn để hành động sáng suốt hơn, và không có trợ giúp từ bất cứ ai. Đôi khi chính điều này lại xảy ra một phần do nạn nhân không muốn sự việc đến tai người thân và những người lân cận, vì vừa lo sợ không có sự thông cảm, vừa thật sự không có chỗ dựa tin tưởng.
Bị chặn mọi cách thức liên lạc với người khác và bảo vệ bản thân trên mạng:
Khi nạn nhân bình tĩnh kiểm tra tài khoản cá nhân để xóa những hình ảnh chúng có thể sử dụng cho việc đe dọa; song, nhiều người bị đe dọa có thể không đổi được mật khẩu hay khóa tài khoản Facebook. Trong trường hợp của N, kẻ quấy rối đã tiếp tục đe dọa em trên Messenger. Chúng càng khiến nạn nhân cảm thấy không còn đường lui, nạn nhân càng dễ tin phải bắt buộc phải làm theo mọi yêu cầu của chúng.
Hiểu biết luật pháp và giữ thái độ bình tĩnh:
Nhiều người bị đe dọa cũng đã bình tĩnh đối đáp với kẻ quấy rối. Mọi hành vi QRTD đều là phạm pháp. Sử dụng hình ảnh của người khác để làm nhục và gây thiệt hại đến nhân phẩm, quyền, và lợi ích của người khác là hành vi vi phạm các luật An Ninh Mạng và Luật Hình Sự. Nếu có đủ nhận thức về luật pháp và thực trạng QRTD qua mạng, nạn nhân có thể giảm thiểu cảm giác sợ hãi, tội lỗi, thu thập chứng cứ và đe dọa ngược lại kẻ quấy rối về hành vi của chúng.
Tìm cách thông báo với những người có thể tin cậy:
Nhiều người bị đe dọa cũng có thể bình tĩnh tìm cách thông báo ngầm với mọi người rằng tài khoản của mình đang bị xâm chiếm cho bạn bè và người thân mình tin tưởng biết. Tuy nhiên, điều này cần sự cảm thông, thấu hiểu và ủng hộ của những người xung quanh nạn nhân. Nếu không, nạn nhân sẽ càng có xu hướng tự cô lập bản thân, càng phải chịu tổn thương nặng nề một mình và càng dễ dàng bị buộc chấp nhận yêu cầu của kẻ QRTD. VOGE muốn nhấn mạnh rằng, gia đình và nhà trường có thể gần gũi, dễ tin tưởng với một số người; tuy nhiên, nếu không thể chia sẻ và thông báo cho gia đình và nhà trường, các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội vẫn là những nơi đáng tin cậy, có thể đưa ra những giải pháp và tư vấn kịp thời.
Có được sự tin tưởng của các nạn nhân, VOGE đảm bảo sẽ hỗ trợ các em về mặt truyền thông tối đa trong khả năng của mình để lên án những hành vi QRTD qua mạng. Chúng mình không thể làm được điều ấy nếu thiếu đi sự giúp đỡ từ mọi người và các tổ chức. Chắc chắn nếu không thể giải quyết dứt điểm, sự việc này và vô số sự việc khác sẽ tiếp diễn ngày càng nhiều và nghiêm trọng trong tương lai.
VOGE mong rằng với sự hỗ trợ và lên tiếng của dư luận, chúng ta có thể chung tay giúp các nạn nhân – để các bạn không cô đơn chống chọi lại những kẻ xâm hại tình dục, để tất cả chúng ta sẽ có nhận thức, hành vi và thái độ phù hợp để chống lại thực trạng QRTD này.
PHẦN 2: NHỮNG LO LẮNG CỦA NẠN NHÂN BỊ QRTD
Có thể nói, với sự phát triển của công nghệ số, ngày càng có nhiều người tiếp cận và sử dụng Internet để tham gia nhiều hoạt động đa dạng. Cũng chính vì thế, đây chính là môi trường béo bở để những kẻ xấu lợi dụng thực hiện các hành động bất chính và ý định phi pháp. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn để có thể lần ra và vạch tội chúng trước pháp luật.
Những kẻ QRTD qua mạng thường sẽ có những thủ đoạn cũng như sẽ tính trước các phản ứng và tâm lý của nạn nhân. Chúng thường tìm và lựa chọn những nhóm dễ tổn thương, chẳng hạn như học sinh hoặc sinh viên, nhóm người trẻ chưa đủ khả năng, kinh nghiệm và kiến thức để có thể tự bảo vệ bản thân mình. Sau khi tiếp cận và nắm được một số thông tin về nạn nhân, chúng sẽ tìm cách lợi dụng những kẽ hở đó và gây áp lực: đe dọa tung ảnh hoặc clip của nạn nhân lên mạng, dồn nạn nhân vào những “cái bẫy” do chúng đặt sẵn, tìm cách cô lập và khống chế khiến nạn nhân chỉ có thể chịu đựng mà không thể chia sẻ hay tìm những người xung quanh để can thiệp. Bằng cách đó, những kẻ QRTD qua mạng có thể thao túng và bắt nạn nhân phải hành động theo ý muốn của chúng.
NHỮNG LO LẮNG CỦA NGƯỜI TRẢI QUA QRTD
Nỗi lo về gia đình:
Đã có rất nhiều trường hợp nạn nhân khi bị QRTD qua mạng tìm cách cho mọi chuyện êm xuôi trong im lặng, không muốn nhờ tới sự can thiệp và giúp đỡ của gia đình. Nguyên nhân lớn và phổ biến nhất là gia đình coi trọng thể diện và có tư tưởng đổ lỗi cho nạn nhân: “Mày phải như nào thì mới bị chúng nó lấy được ảnh nhạy cảm chứ”; “Chắc mày phải giao du chơi bời với đám đó nên mới bị uy hiếp”; “Chả ai làm gì động đến người hiền lành ngoan ngoãn bao giờ!” Những suy nghĩ và thái độ này đặc biệt nặng nề khi bản thân nạn nhân và gia đình không có nhiều sự gắn bó và sẻ chia với nhau trong cuộc sống.
Nếu rơi vào trong trường hợp này, các bạn không nên cố gắng chịu đựng hay chấp nhận im lặng theo sự khống chế của những kẻ quấy rối. Thay vào đó các bạn nên chọn lọc bạn bè và người thân có thể tin tưởng để liên lạc, tìm kiếm sự hỗ trợ và chia sẻ kịp thời. Bạn cũng có thể liên lạc tới những tổ chức chuyên hỗ trợ cho các nạn nhân bị QRTD để được giải quyết và tư vấn như: CSAGA, HAGAR,…
Nỗi lo về thái độ từ xã hội:
Mặc dù các phong trào thúc đẩy bình đẳng giới ngày càng phát triển, và văn hóa đổ lỗi cho nạn nhân (victim blaming) dần bị xóa bỏ, nhưng những nạn nhân bị lộ những hình ảnh nhạy cảm, những clip nóng… vẫn phải chịu nhiều kỳ thị và thiên kiến xác nhận từ phía xã hội – “Ăn chơi đàn đúm với mấy thằng xấu xong bị như thế”, “Up những ảnh nhạy cảm và clip riêng tư lên khoe thân thể nên chắc chỉ tạo scandal thôi”.
Chính những thái độ trên càng đẩy nạn nhân vào những cái bẫy của kẻ QRTD. Trong trường hợp của N, em lo sợ và chấp nhận hành động theo ý muốn của những kẻ quấy rối khi chúng đe dọa sẽ gửi những hình ảnh và câu chuyện dàn dựng cho trường em.
Bởi thế, việc nâng cao nhận thức về QRTD rất quan trọng. Chỉ khi có nhiều người có nhận thức đúng đắn về vấn đề QRTD, việc hỗ trợ nạn nhân mới có thể diễn ra hiệu quả, công bằng và nhanh chóng.
Nỗi lo và khó khăn trong các vấn đề pháp lý:
Tại Việt Nam, đã có luật quy định xử phạt các trường hợp QRTD và bôi nhọ danh dự, nhân phẩm người khác. Tuy nhiên, mức độ truy cứu được nhận định là chưa đủ răn đe. Trong trường hợp QRTD qua mạng thì nếu như vụ việc không được công luận nhắc đến nhiều, thủ phạm không phát tán hình ảnh và clip trên diện rộng, một cách công khai thì vụ việc sẽ khó được xử lý và dần bị quên lãng.
Điều đó lại trở thành một cơ hội cho những kẻ QRTD lợi dụng. Chúng sẽ đe dọa nạn nhân rằng ngay cả khi có các lực lượng chức năng can thiệp, chúng sẽ chỉ bị xử phạt hành chính, còn sau đó nạn nhân sẽ phải trả giá. Với nỗi lo rằng việc xử lý pháp lý không đủ tính răn đe, thậm chí kể cả khi đã can thiệp thì khả năng mình bị tổn hại vẫn cao hơn, rất nhiều nạn nhân đã quyết định không đưa vụ việc ra trình báo với cơ quan chức năng
Ngay cả không bàn về mức độ truy cứu trách nhiệm đối với những kẻ QRTD, việc nhờ tới pháp luật can thiệp vẫn là một nỗi lo lớn của các nạn nhân QRTD – việc trình báo, kiện tụng cũng lại là một vấn đề phức tạp. Trình báo ra sao và cho ai? Cần chứng cứ như thế nào? Làm sao để chắc chắn mình vẫn an toàn sau khi trình báo và nhờ can thiệp? Liệu cơ quan chức năng có can thiệp hay không? Có can thiệp ngay lập tức không? Trong trạng thái hoảng loạn và tổn thương, không phải ai cũng có đủ bình tĩnh để giải quyết pháp lý, cũng không phải ai cũng có sẵn kiến thức về luật pháp và quá trình khai báo. Rất nhiều nạn nhân đã tự đánh giá thiệt hơn giữa chấp nhận bị thao túng hoặc trình báo với cơ quan chức năng, và sau đó nhanh chóng bỏ qua phương án trình báo bởi họ sẽ bị mất nhiều hơn là được.
ĐỒNG HÀNH CÙNG NGƯỜI TRẢI QUA, PHÁ TAN NHỮNG LO LẮNG
Cũng giống như các hình thức quấy rối tình dục khác, việc quấy rối tình dục qua mạng tạo ra những lo lắng và áp lực cho nạn nhân. Những nỗi lo này không chỉ là nỗi lo về những ảnh hưởng từ các hành vi của kẻ quấy rối tình dục gây ra, mà còn là những nỗi lo sợ ảnh hưởng từ gia đình và xã hội xung quanh đối với bản thân.
Nạn QRTD là một hành vi đáng lên án, dù nó xảy ra với ai, ở đâu, hay bất cứ hình thức nào. Để ngăn chặn vấn nạn này, cần nhiều hơn sự tham gia của các cơ quan chức năng, gia đình và xã hội. Đặc biệt là đối với các cơ quan chức năng cần phải có sự tham gia kịp thời và có biện pháp triệt để mới có thể giải quyết được dứt điểm nạn QRTD. Bản thân VOGE cũng hiểu rằng việc đấu tranh chống lại tệ nạn QRTD cần rất nhiều nỗ lực và thời gian, nhưng không phải là không thể. VOGE mong rằng chúng ta sẽ cùng chung tay và cùng nhau cố gắng để giúp đỡ và bảo vệ lẫn nhau khỏi các nguy cơ bị QRTD, xây dựng một xã hội an toàn hơn cho tất cả.
PHẦN 3: CẦN LÀM GÌ KHI BỊ QUẤY RỐI QUA MẠNG?
Khi bị quấy rối tình dục, nạn nhân có thể trải qua vô vàn những cung bậc cảm xúc từ giận dữ, sợ hãi, bất an cho đến tội lỗi, xấu hổ. Họ muốn nhanh chóng giải quyết vấn đề, thoát ra khỏi cái bẫy của kẻ quấy rối, đòi lại công bằng cho mình.
Tuy nhiên, khi ở trong tình huống bị quấy rối qua mạng, những cảm xúc và suy nghĩ có thể trở nên rối bời và quá tải, khiến nạn nhân càng dễ bị cô lập và lợi dụng. Vậy nạn nhân cần làm gì khi bị QRTD qua mạng? VOGE xin có một số gợi ý như sau:
Bước – Hãy luôn biết và nhắc nhở bản thân: “Bạn không có lỗi”
Hành động sử dụng hình ảnh và thông tin của người khác khi chưa có sự cho phép trước hết là một hành động trái pháp luật (theo Điều 99 Nghị định 15/2020/NĐ-CP về xử phạt hành chính và Điều 155 Bộ Luật hình sự), và thứ hai là một hành động mang tính thống trị/chèn ép, xâm phạm sự riêng tư, nhân phẩm của người khác một cách có chủ đích – vì vậy đây là một hành động trái đạo đức, trái các giá trị công bằng xã hội. Người có lỗi và cần chịu trách nhiệm trước pháp luật, lương tâm là những kẻ quấy rối.
Khi một người chụp/lưu trữ ảnh nhạy cảm của bản thân họ, điều đó không đồng nghĩa họ mong muốn người khác sử dụng những hình ảnh đó khi chưa có sự cho phép, đàm tiếu sau lưng mình hay lợi dụng những hình ảnh đó để hăm dọa, ép buộc họ. Người có ý đồ xấu sẽ luôn tìm cách để đạt được mục đích của họ; trong một số trường hợp, kẻ quấy rối còn có thể cắt ghép hình ảnh và dựng chuyện để khống chế nạn nhân.
Bước – Tâm trí rối bời, cũng không sao
Những vụ việc QRTD thường xảy ra bất ngờ, không ai kỳ vọng nó xảy ra với mình và cũng không ai có thể lường trước tất cả diễn biến của nó. Việc bạn cảm thấy lẫn lộn nhiều cảm xúc cùng lúc, cảm thấy rối bời và choáng ngợp bởi những cảm xúc tiêu cực, cực đoan – cũng không sao, đó là những phản ứng rất bình thường và sẽ không khiến bạn trở thành người xấu.
Bước – Đừng chống chọi và chịu đựng một mình, chia sẻ và lấy lại bình tĩnh
Như nói trên, những trải nghiệm – cảm xúc lúc ấy có thể làm bạn choáng ngợp và rối bời. Đồng thời, khi đang chịu sự đe dọa và những hiểm nguy tiềm tàng từ kẻ quấy rối, đừng bắt bản thân phải trải qua, chịu đựng và chống chọi một mình. Hãy tìm đến những người mà bạn có thể thật sự tin tưởng – có thể là một số người thân trong gia đình, một số bạn bè thân thiết,… Hãy chọn lọc và chia sẻ với những người bạn thật sự tin tưởng và cảm thấy thoải mái thôi nhé!
Khi người trải qua QRTD tin tưởng và chia sẻ với bạn, hãy lắng nghe và tôn trọng họ nhé. Cảm thấy có không gian an toàn, có người lắng nghe và hỗ trợ cực kỳ quan trọng để những người trải qua QRTD có thể lấy lại sự an tâm, bình tĩnh và vững vàng.
Bước – Giải quyết vấn đề, bảo vệ bản thân
Hãy nhanh chóng có những bước bảo vệ bản thân và thông tin cá nhân: lập tức thông báo cho những người thân cận, tạm thời đóng tài khoản, thay đổi mật khẩu tất cả những ứng dụng, cài đặt bảo mật hai lớp, liên lạc với các cơ quan chức năng có thẩm quyền (chẳng hạn như công an phường nơi bạn sinh sống, công an phường tại nơi sự việc xảy ra) hoặc những tổ chức xã hội có kinh nghiệm tham vấn về QRTD.
Một số tổ chức xã hội mà bạn có thể liên lạc:
CSAGA Vietnam: https://www.facebook.com/CsagaVietnam
– Thông qua hotline 024 3333 5599
– Messenger bot trên trang Yêu thương và tự do: https://www.facebook.com/YeuThuongVaTuDo
Tổng đài bảo vệ trẻ em Quốc gia 111 (nếu người trải qua nhỏ hơn 16 tuổi)
Ngôi nhà Bình yên: https://www.facebook.com/NgoiNhaBinhYenVietnam
Nếu các bạn có thêm thông tin gì về những tổ chức hỗ trợ người trải qua bạo lực và QRTD, hoặc có chia sẻ, thông tin gì thêm về vấn nạn này nói chung – hãy bình luận và chia sẻ để VOGE và mọi người cùng biết nhé! Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích hãy chia sẻ để nhiều người hiểu hơn cách hỗ trợ nạn nhân QRTD và những địa chỉ có thể tin cậy nhé!
THAM KHẢO THÊM: